Politici en digitale platforms zetten steeds vaker angst in om aandacht te trekken. In Nederland en Europa groeit de zorg dat dit de democratische discussie schaadt. Deze week staat het onderwerp opnieuw in de schijnwerpers in media en politiek. Toezichthouders leggen meer druk op bedrijven als Meta, X en TikTok om hun systemen aan te passen.
Algoritmen sturen aandacht
Sociale media werken met aanbevelingsalgoritmen die berichten rangschikken op verwachte betrokkenheid. Berichten die schrik, boosheid of onrust oproepen, krijgen vaak meer klikken en reacties. Daardoor worden angstige verhalen sneller verspreid dan nuchtere uitleg. Dit mechanisme is bekend bij platforms en adverteerders.
Techbedrijven optimaliseren hun systemen op tijd in app, likes en deelacties. Dat lijkt neutraal, maar heeft gevolgen voor het publieke debat. Extreme of alarmerende inhoud kan beter scoren dan nuance. Hierdoor verschuift het gesprek naar prikkelende randzaken.
Voor burgers is het lastig om de bron en context van zulke berichten te beoordelen. Reels, stories en shorts laten weinig ruimte voor nuance. De grens tussen nieuws, opinie en reclame vervaagt. Dit maakt mensen vatbaar voor framing en selectieve feiten.
Een aanbevelingssysteem is software die automatisch kiest welke berichten je ziet, op basis van je gedrag, voorkeuren en netwerk.
EU eist risicobeperking
De Europese Digital Services Act (DSA) verplicht grote platforms tot risicobeoordelingen. Zij moeten laten zien hoe hun algoritmen de democratische discussie, gezondheid en veiligheid beïnvloeden. Ook is meer openheid over aanbevelingssystemen nodig. Onderzoekers moeten beter toegang krijgen tot data om effecten te meten.
Op het moment van schrijven onderzoekt de Europese Commissie meerdere platforms op naleving. Het gaat onder meer om transparantie, moderatie en de aanpak van desinformatie. Bedrijven moeten aantonen dat zij risico’s beperken, niet alleen beloven. Zetten zij geen stappen, dan kan Brussel boetes opleggen.
Voor gebruikers brengt de DSA nieuwe opties. Platforms moeten een feed aanbieden zonder profilering, bijvoorbeeld een chronologisch overzicht. Ook moeten ze duidelijk maken waarom je een bericht of advertentie ziet. Dat helpt om angstprikkels bewuster te herkennen.
Grenzen aan politieke targeting
Met de AVG mogen adverteerders geen gevoelige data gebruiken, zoals iemands religie of gezondheid. De DSA verbiedt daarnaast gerichte advertenties aan minderjarigen en op basis van gevoelige kenmerken. Toch blijft microtargeting bestaan met minder gevoelige signalen. Denk aan locatie, tijdstip of type apparaat.
De nieuwe Europese verordening voor politieke reclame legt extra plichten op transparantie. Adverteerders moeten duidelijk maken wie betaalt, op wie wordt gemikt en met welke criteria. Deze regels gaan gefaseerd gelden vanaf 2025. Campagnetools en advertentieplatforms moeten hun systemen daarop aanpassen.
Voor Nederlandse partijen betekent dit strengere dossiervorming en logging. Ook moeten ze hun doelgroepen en creatieve varianten inzichtelijk maken. De Autoriteit Persoonsgegevens kan handhaven bij misbruik van data. Dat verkleint de ruimte voor manipulatieve tactieken.
Media zoeken balans
Nederlandse nieuwsredacties en publieke omroeporganisaties kijken kritisch naar koppen, pushberichten en vormgeving. In de strijd om aandacht is angst een snelle trigger. Tegelijk vragen redacties zich af hoe zij context bieden zonder urgentie te verliezen. Meer uitleg en linkjes naar bronnen helpen om paniek te temperen.
Online redacties testen vaak meerdere koppen via A/B-testen. Zonder duidelijke richtlijnen kan de meest alarmerende kop winnen. Steeds meer redacties stellen daarom interne regels op. Bijvoorbeeld: geen alarmwoorden als de feiten daar geen steun voor geven.
Publieke organisaties hebben een extra verantwoordelijkheid door hun bereik en financiering. De Mediawet vraagt om betrouwbaarheid en pluriformiteit. Dat botst soms met algoritmische druk op platforms. Daarom investeren redacties in uitlegformats en visuele contextkaarten.
EU-regels raken bedrijfsleven
Voor techbedrijven brengen de DSA en de AI-verordening (AI Act) nieuwe eisen mee. Generatieve AI moet deepfakes herkenbaar maken, bijvoorbeeld met labels of metadata. Aanbevelingssystemen moeten uitlegbaar zijn, in begrijpelijke taal. Bedrijven moeten daarnaast periodiek rapporteren over risico’s en maatregelen.
Adverteerders en bureaus krijgen te maken met strengere documentatieverplichtingen. Campagnes moeten uitlegbaar zijn, inclusief gebruikte segmenten en data-bronnen. Dat vraagt om dataminimalisatie en betere consentprocessen. Tools die dit niet ondersteunen, worden uitgefaseerd.
Voor Europese digitalisering gevolgen bedrijfsleven zijn dus concreet. Minder donkere patronen, meer transparantie en strengere audits. Op het moment van schrijven bereiden grote platforms al aanpassingen voor. Kleinere spelers volgen, vaak met standaardoplossingen van toeleveranciers.
- Check in de app-instellingen of je een chronologische feed kunt kiezen.
- Beperk gepersonaliseerde aanbevelingen waar mogelijk.
- Klik door naar bronvermelding bij alarmerende claims.
- Meld misleidende advertenties of nepnieuws via het platform.
Uiteindelijk gaat het om ontwerpkeuzes in technologie. Wat systemen meten, gaan gebruikers maken. Europese regels duwen die keuzes richting veiligheid en transparantie. Maar gezond mediagebruik en goede journalistiek blijven de eerste verdedigingslinie.